Steenhuizeroute

Het huidige kasteel werd in 1628 gebouwd door Jeanne Richardot en bevindt zich (gedeeltelijk) op de funderingen van een oudere versterking. In 1978 werd het kasteel aangekocht door de familie Van Waeyenberge, bekende industriëlen afkomstig uit Steenhuize-Wijnhuize. Zij renoveerden het kasteel grondig tussen 1982 en 1988. Het resultaat van deze restauratie werd bekroond met de prestigieuze Europa Nostra Award. In het kasteelpark bevinden zich verscheidene bijgebouwen, een imposante duiventoren (later gebruikt als
orangerie), een goed bewaarde ijskelder en een schandpaal. Aan de westelijke rand van het park staat de geklasseerde pachthoeve van het domein, genoemd naar de laatste
pachter en latere eigenaar Alphonse Van Oudenhove. De huidige gebouwen dateren uit 1774. Tijdens de late 19e eeuw werd er een cichoreibranderij in ondergebracht.

Een gesloten hoeve met cichoreibranderij; bakstenen gebouwen van diverse volumes gegroepeerd rondom een gekasseide binnenplaats. De familie Van Oudenhove kocht in 1920 drie hectare grond aan en begon er een cichoreibranderij.

In 2007 kocht het gemeentebestuur van Herzele een gebied van zo’n 7 hectare in de vallei van de Schaubroekbeek, tussen de Bergestraat en de Eikestraat in Steenhuize. Ruim 2,5 hectare werd omgevormd tot een speelbos. Tijdens een boomplantactie eind 2010 werd het gebied verrijkt met honderden streekeigen bomen en struiken. Op het terrein bevinden zich ook twee poelen, enkele insectenhuisjes en een elzenbosje. Dit natuurpark, met onverharde paden, is vrij toegankelijk. Er is een toegangsweg via de Bergestraat en via de Eikestraat.

Op de hoek van de Hekkestraat en de Steenhuizestraat staat een imposante lindeboom. En …, waar men komt langs Vlaamse wegen komt men Maria tegen. De boom draagt een hangkapelletje en werd geïnventariseerd als merkwaardige en waardevolle boom.

Van op het tegelpad heeft men een mooie kijk op de Bouwenskouter. Het is dan ook niet verwonderlijk dat op deze hoog gelegen plaats, tussen 1772 en ca. 1910, een stenen windmolen wiekte. De Bouwensmolen, een windmolen van het type bovenkruier, staat beschreven als koren- en oliemolen en kende maar drie molenaars. De molenkuip werd in 1926, op de onderbouw na, afgebroken. De stenen onderbouw, die zich aan de noordzijde gedeeltelijk onder de genivelleerde aarden molenberg bevindt wordt nog door de huidige bewoners van het verbouwde molenhuis gebruikt als opberghok.

De veldweg SW 20 droeg vroeger de naam Hagelstraatje en was de toegangsweg naar de korenwatermolen ‘Zwadderkot’ op de Schaubroekbeek, plaatselijk ook Leenbroekbeek genoemd. In de buurt van de watermolen bevonden zich onder de benaming Dodenbroek, tot ca. 1920, een viertal woningen die op één na allemaal verdwenen zijn. De enige overgebleven woning heeft nu een toegangsweg via de Tolstraat. Het verdwijnen van deze gebouwen heeft waarschijnlijk, net als op een paar andere plaatsen in Steenhuize, te maken met het feit dat afgelegen woningen niet konden worden aangesloten op het elektriciteitsnet.
In tegenstelling tot banmolens of molens die aan een abdij toebehoorden zijn er weinig gegevens terug te vinden over de Zwadderkotmolen. Er is een wel inboedelbeschrijving uit 1827 bewaard gebleven. De laatste molenaar was eveneens molenaar op de 500 m verder gelegen stenen windmolen ‘Kostersmolen’. De Zwadderkotmolen, een molentype die zo werd genoemd naar het geluid dat het klotsend water maakte aan het rad, werd vermoedelijk in 1847 volledig afgebroken.

De Tolstraat is voor de dorpskern een belangrijke verbindingsweg naar het gehucht Wijnhuize en droeg vroeger de benaming Taelstraat. In deze straat staan enkele opvallende gebouwen. Het statige herenhuis op nr. 13, met vooraan leiboompjes, was in 1882 de woonplaats van Kamiel Berlengée, dokter in de geneeskunde, heelkunde en verloskunde.
Het meest opvallende gebouw is echter de voormalige rijkswachtkazerne die werd omgebouwd tot een rust- en verzorgingstehuis. De kazerne bestond in 1905, naast burelen, uit vier wooneenheden voor inwonende rijkswachterfamilies. Achter het hoofdgebouw bevond zich een dienstgebouw met het sanitair, een bergplaats voor de rijkswachtersfietsen, een waslokaal en twee cellen. Het eerste voertuig dat de patrouilles, kort na WO II, ter beschikking kregen was een afgedankte Amerikaanse legerjeep en aan de buitenmuur hing een telefoon om bij noodgevallen contact op te nemen met de centrale.

Enkele stukken trambedding van de vroegere lijn Merelbeke-Geraardsbergen, op grondgebied Herzele, zijn bewaard gebleven. Vier ervan behoren tot het gemeentelijk patrimonium en werden omgevormd tot fiets- en wandelpaden. Dit stuk van 750 m, dat deels op grondgebied Steenhuize-Wijnhuize en deels op St.-Lievens-Esse ligt, werd pas in 2019 aangekocht door de gemeente en is in tegenstelling tot de drie overige niet verhard. De vorige natuurminnende eigenaar koesterde dit stukje erfgoed jarenlang en met gerichte aanplantingen op de brede taluds creëerde hij een groene omgeving. Dit stuk oude tramzate laat duidelijk zien welke infrastructuurwerken nodig waren bij de aanleg. Met paard en kar werden, begin vorige eeuw, honderden vrachten aarde aangevoerd om deze opgehoogde weg te bekomen. De Mussenbeek stroomt er via een bakstenen overwelving onderdoor. Deze rustige wandelweg is tevens een ideaal biotoop voor de streekeigen fauna en flora en is van grote ecologische waarde. Met een beetje geluk kun je er een eekhoorntje, buizerd of sperwer spotten.

Sacrale zitplek in cortenstaal, afgewerkt met lindehout.